Genel Olarak Beydililer
GENEL OLARAK BEĞDİLLİLER
Oğuzların Boz-Ok kolunun Yıldız-Han Oğullarından olan Beydili boyu; Kaşgarlı, Reşid ud-din ve Yazıcı-Oğlu'nun yapıtlarında Oğuz boyları listesinde yer almaktadır. Beydili'nin anlamı ''Sözü değerli, büyükler gibi aziz'' analmındadır. Onkunu Tavşancıl kuşudur. Et bölüşümünde sünüğü ''sağ umaca''dır.Kendine özgü özel damgası vardır. Beğdili, Oğuzlar'ın hükümdar çıkaran beş boyundan biridir. Diyen Prof.Dr. Faruk Sümer; Harizmşahlar hanedanının bu boydan olduğu söylemektedir. Osmanlı Tapu Tahrir Defterleri'nde 23 Beğdili yer adına rastlanılmıştır. Beğdililer oymaklarının bir kısmı, Safevi Devleti kuruluşuna katılmışlardır. Beydili oymak ve obaları XIV. -XVI. Yüzyıllarda Boz-Ulus ve Yeni-İl, Kuzey Suriye, İran, İç-İl bölgelerinde yerleşik ya da göçer olarak varlıklarını sürdürmüşlerdir.(9)
Or.Prof.Dr.A.Zeki Veli Togan: ''Horezm Ülkesini Gazneliler''den sonra Selçuklular'a tabi valiler idare ettiler. Selçuklular'a tabi valilerden Oğuz Beğdili aşiretine mensup Atsız (1127-1156) yarı müstakil iken, oğlu İl Aslan (1156-1172) tam müstakil oldu; bunlar ve halefleri ayrı bir sülale sıfatıyla Batı-Türkistan'da, nihayet Halifeliğin tekmil şarkî kısmında hakim rol oynadılar. Horezmşah Alaeddin Tekiş (1172-1200), oğlu Alaeddin Muhammed (1200-1220) ve onun oğlu meşhur Celaleddin Horezmşah (öl.1231) bunların büyük hükümdarlarıdır. Bu sülaleyi Çengiz Han ortadan kaldırmış ve Celaleddin ordusunun bakiyesiyle Azerbaycan'a gelmişken 1231'de orada Kürtler tarafından öldürülmüş ve askeri de Moğollar'dan kaçarak Anadolu'ya, sonra kısmen Suriye'ye geçmişlerdir, ki buralarda yine ''Horezmliler'' ismiyle maruf olmuşlardır.'' demektedir. (10)
10 Ağustos 1230'da Erzincan-Yassı Çimen'de üç gün süren savaşta Selçuklu sultanı Alaeddin Keykubat'a yenilen Celaleddin Herezmşah askeri birliklerinin bir kısmıyla, Azerbaycan'a doğru çekilir. Daha sonradan toparlanan Celaleddin Harezmşah; Moğollara karşı savaşır. Moğol saldırılarına dayanamayarak Diyarbakır'a doğru kaçar ve tekrar Dersim'e gelir. Celaleddin Harezmşah; Palu İlçesi'nin Ohi Bucağı'nın yerli halkı olan Dümbelli Zazaları tarafından öldürülür. Bu olayı haber alan Dersim eteklerindeki Türk Kabileler, Palu'ya inerek Celaleddin Harezmşah'ın intikamını alırlar ve cesedini alıp, Dersim Dağları'nın yüce bir noktasına defnederek türbe yaparlar ve ''Sultan Baba'' adını verirler. 1231 Yılında Kürtler tarafından öldürülen Celaleddin Harzemşah; bazı kaynaklara göre Palu'da bazı kaynaklara göre ise Ahlat'ta Hakk'a yürür. Alevi söylencelerinde Palu Kürtlerince öldürüldüğü yönündedir. Celaleddin Harezmşah'ın ölümünden sonra Harezm beyleri, komutanları ve emirleri Selçuklular'ın hizmetine girerler.(11) Bunların başında bulunan Kayır Han, Selçuklu sultanı Alaeddin'e bağlılık gösterip onun hizmetine girer.Yanında diğer Harezm beyleri olan Bereket, Yılanboğa, Canbirdi, Saruhan, Güçlühan da vardır. Emirlerin reisi olan Kayır Han, Ahlat cıvarındadır ve Selçuklu sultanı Alaeddin bu sığınmacılara Erzurum bölgesini tahsis eder. Onun yanındaki diğer beylere de bu bölgeyi paylaştırır. Konar-göçerlerden oluşan maiyyetleriyle bu beyler Erzurum'a hareket ederler. Harezmlilerin çoğu Erzurum ve Erzincan dağlarına parekente olmuşlardır.Anadolu Selçuklu hükümdarı I.Alaeddin Keykubad bu Harezm Beylerinden Kayır Han'a Erzincan'ı, Bereket Han'a Amasya'yı, Güçlü Han'a Larende (Karaman)'ı, Yılanboğan'a Niğde'yi H.629/M.1231/2 yılında ikta olarak verir.
Alaeddin Keykubad 1237'de Sivası'da Kayır Han'a tevcih eder.(12) Prof.Dr. Halil Cin; İkta (Tımar) sistemi Hititler'den Osmanlı'lara değin Anadolu'da uygulanmış bir toprak düzenidir. Demektedir.(13) Prof.Dr.Ömer Lütfi Barkan; Osmanlı İmparatorluğu'nda kolonizatör Türk dervişlerine ve kırlardaki zaviye sahiblerine toprak verildiğini belirtmektedir.(14) Selçuklu ve Osmanlı toprak düzeni çerçevesinde, Beydili oymak beyleri kendilerine bağlı aşiretleri ile birlikte yerleşik düzene geçerler. Beydili boyundan olan Hobyar Sultan'da bu dönemde bugünkü Tokat'ın Almus İlçesine bağlı kendi adıyla anılan köye yerleşmiştir.Anlatılanlara göre; Hubyar Sultan, Kemah-Erzincan yöresinde savaşlara katılmıştır. Muhtemelen bu savaş Yassıçimen savaşı olabilir.İzmir'in Kemal Paşa (Nif) ilçesine bağlı kendi adıyla köy kuran Hamza Baba'da Harezm beylerinden Saruhanoğulları ile savaşlara katılmıştır. Daha sonra Manisa bölgesi Saruhanoğullar'ına ''ikta'' olarak verilmiştir. Sıraç toplulukların dini lideri olan Hobyar Sultan'ın adını Horezm-Beydili aşiretlerinin bir oymağından almış olabilir. Çünkü Hobyar ya da Hubyar Sultan'ın gerçek adı ''Ahmet''tir.
Sivas-Tokat-Amasya bölgesinde, 200'ü aşkın köyü kapsayan Beydili aşiretlerinin, 13. yüzyıldan bu güne kadar inanç merkezi olan ''Hubyar Sultan Ocağı'', geleneksel ''Atalar Kültü''ne bağlı Oğuzların yaşayan töresel organizmasıdır. Bu durumda Hubyar Sultan'ın dini önderden daha çok bir Türkmen Beyi olduğunu göstermektedir. Tokat-Sivas arasındaki Tekeli Dağı yöresi Hubyar Sultan'ın kurduğu zaviyeye bağışlanmıştır. Çünkü, bugün Tunceli'de hala efsanevi dini önder olarak yaşatılan ve kutsanan Tujik Dağı'nın doruğunda ki Sultan Baba türbesi, Celaleddin Harezmşah'dır. Aynı şekilde Bayat Boyu beylerinden Şeyh Hasan'a da manevi misyon yüklenerek kutsanmış ve Arapgir Onar Köyü'deki türbesi korunarak bugünlere getirilmiştir. Anadolu'nun bir çok yerinde Oğuz Oymak beylerinin türbeleri Selçuklu döneminde ''Baba, Dede, Şeyh'' takıları eklenerek, İslam öncesi Türk örf ve inanç motifine uygun hale getirilmiştir. Bu durum, eski bir uygarlıktan yeni bir sosyal düzene geçiş toplumlarında görülen tipik bir uygulamadır. Genel olarak her toplumsal değişim ve dönüşümlerde de görülmektedir.
Heterodoks İslam anlayışında ve inancında olan Türkmen toplulukları Orta-Asya'daki kült ve kültürlerinide yeni ''yaşam tarzları''na eklemleyerek günümüze değin yaştarak getirmişlerdir.
0 yorum:
Yorum Gönder